كتابخانه های تركیه

حسین پولادی

كتابخانه در میان تركان سابقه ای طولانی دارد. بعضی ها معتقدند كه نخستین كتابخانه ترك در آسیای میانه از سوی ایغورها احداث شد و برخی دیگر مدعی هستند كه از حفریات باستان شناسی در سرزمین تركان، تعداد زیادی نسخه خطی به دست آمده است. آنچه مسلم است تركان از دوره سلجوقیان به بعد به تأسیس كتابخانه شروع كردند و در عهد عثمانیان اهمیتی بیشتر به این امر نشان دادند. از میان بهترین كتابخانه هایی كه در دوره عثمانیان تأسیس شدند می توان به كتابخانه بایزید (در داخل مسجدی به همین عنوان)، كتابخانه فاتح (در بطن مدرسه ای به هیمن نام)، كتابخانه ملامراد (در داخل درگاه نقشبندی)، كتابخانه توپقاپی سرای (در داخل سلطنتی) و كتابخانه نور عثمانیه (در بطن یك موقوفه) اشاره كرد.

امروز علاوه بر كتابخانه های آموزشی (در داخل مدارس و دانشگاهها) و كتابخانه های تحقیقاتی (در بطن مؤسسات پژوهشی) تعداد 1350 كتابخانه عمومی و72 كتابخانه كودك در تركیه مشغول فعالیت می باشند. جمع كل كتابهای موجود در این دو نوع كتابخانه به ترتیب 12398913 و  446322 جلد می باشد. در سال 2001 تعداد 2096417 نفر ( 10767724 مرد و   10196448 زن) از كتابخانه های عمومی و تعداد  698990 نفر   از كتابخانه های كودك استفاده كرده اند. تعداد كاركنان كتابخانه های عمومی و كتابخانه های كودك 2829 می باشد.

بعضی از كتابخانه های مهم تركیه به ترتیب الفبای نام شهرها عبارتند از :

آدانا (كتابخانه عمومی)

این كتابخانه از تركیب كتابخانه های شیخ و رمضان اوغول لاری در سال 1923 به وجود آمد و با گردآوری نسخه های خطی موجود در اولو جامع و آثار مضبوط در سایر كتابخانه ها فعالیت خود را با عنوان ”كتابخانه رمضان اوغلی“ آغاز كرد. این كتابخانه در سال 1976 به محل فعلی خود منتقل شد.

آفیون (كتابخانه گدیك احمد پاشا)

این كتابخانه در سال 1477 میلادی از سوی گدیك احمد پاشا، صدراعظم عصر فاتح و دوره بایزید دوم به عنوان كتابخانه مدرسه احداث شد و سپس در 1198 هجری به واسطه سپاهی آغاسی احمد بن مصطفی به خارج از مدرسه انتقال یافت و به خدمت خود برای همگان آغاز كرد كتابخانه با صدور قانون ”توحید تدریسات“ به وزارت اوقاف تحویل شد و زمانی كه تكایا و زوایا بسته شدند كتابهای موجود در تكیه مسعود مولوی نیز به این كتابخانه آورده شد.

آق سكی (كتابخانه محمد پاشا)

محمد پاشا، صدراعظم سلطان عبدالحمید اول در سال 1728 كتابخانه ای در مولد خود آق سكی (از توابع ایتالیا) احداث كرد و آثار نفیسی بدان بخشید. پس از وی افرادی چون مصطفی بهجت افندی در تكمیل و غنای كتابخانه كوشیدند.

آماسیا (كتابخانه بایزید)

این كتابخانه بطوری كه از عنوانش نیز برمی آید از سوی سلطان بایزید دوم در داخل یك مدرسه احداث شده است. نخستین مجموعه كتابخانه از سوی خود سلطان اهدا گردید و سپس با افزوده شدن آثار موجود در كتابخانه عثمان بیگ (واقع در مسجد بورما مناره) و كتابخانه عبداللطیف افندی بر غنای آن افزوده شد.

آنكارا (كتابخانه دانشكده زبان، تاریخ- جغرافیای دانشگاه آنكارا)

این كتابخانه همزمان با تأسیس دانشكده كه در سال 1936 صورت گرفت تأسیس شد. اثار خطی موجود در این كتابخانه كه در گنجینه های مختلفی چون اسماعیل صائب و مظفر اوزاق جای گرفته اند بر اهمیت این كتابخانه افزوده است.

آنكارا (كتابخانه عدنان اوتوكن)

این كتابخانه در سال 1932 در طبقه زیرزمین وزارت آموزش ملی احداث شد و پس از صدور قانون توحید تدریسات كلیه مواد موجود در تكایا و زوایا به این كتابخانه انتقال یافتند. كتابخانه در سال 1964 به جهت ضیق مكان به محلی دیگر منتقل شد و تا سال 1971 در همین مكان فعالیت كرد. این كتابخانه تا سال 1939 به عنوان ”كتابخانه ملت و معارف“ و از سال 1939 به بعد به عنوان ”كتابخانه عمومی آنكارا“ فعالیت خود را ادامه می دهد. عنوان “كتابخانه عمومی عدنان اوتوكن“ زمانی به این كتابخانه تعلق گرفت كه كتابخانه ملی تركیه به محل جدید خود انتقال یافت. اخیراً نسخه های خطی موجود در این كتابخانه و نیز كتابخانه جبه جی به كتابخانه ملی منتقل شده است.

آنكارا (كتابخانه كبیر ملت)

پنج سال پس از افتتاح مجلس تركیه، به پیشنهاد دكتر مظفر بیگ، نماینده آیدین ایجاد یك كتابخانه در داخل مجلس مورد مذاكره قرار گرفت. هیأتی مركب از 5 نماینده اقدامات اولیه را آغاز كرد (1920). این كتابخانه كه تعداد كمی نسخه خطی نیز دارد برای استفاده نمایندگان مجلس تأسیس شده است.

آنكارا (كتابخانه ملی تركیه)

هسته اصلی و اولیه كتابخانه ملی تركیه با حمایت رجب پیكر، نخست وزیر وقت در سال 1946 در مدیریت نشریات وزارت آموزش ملی تشكیل شد. این كتابخانه كه از سال 1983 به بعد در محل فعلی خود مشغول فعالیت می باشد در زمینی به مساحت 39 هزار متر مربع ساخته شده و از سه بلوك تشكیل یافته است. بخش های مختلف كتابخانه ملی تركیه را اطاقهای كار، سالنهای مطالعه، انبارهای كتاب، سالن های مخصوص نمایشگاه و سمینار، مركز اطلاع رسانی، كتابخانه گویا، بخش های آرشیو، نقشه، میكروفیلم، عكاسی و چاپخانه تشكیل می دهند. مجموعه مواد موجود در كتابخانه (كتاب و مواد غیر كتابی) بالغ بر 1238210 می باشد كه حدود نهصد هزار آن كتاب است. تعداد كاركنان كتابخانه ملی تركیه بالغ بر 203 نفر می باشد كه از میان آنان 34 نفر از رشته كتابداری فرهیخته شده اند.

كتابخانه ملی تركیه به استادان، پژوهشگران و دانشجویان خدمت می كند (دانش آموزان مدارس حق استفاده از كتابخانه ندارند). دانشجویان برای اینكه بتواند از خدمات كتابخانه استفاده كنند لازم است برگه ای مبنی بر تحصیل در یك دانشگاه ارائه دهند. محققین و استادان خارجی برای اینكه از كتابخانه ملی تركیه استفاده كنند باید مجوز لازم را از طریق سفارت خود در آنكارا از وزارت فرهنگ تركیه دریافت دارند.

كتابخانه ملی تركیه از مجهزترین كتابخانه های تركیه است و از سال 1987 به این طرف رایانه را به خدمت كتابداری گرفته است. از میان انتشارات این كتابخانه علاوه بر دو كتابشناسی ملی (كتاب- مقاله) می توان به كتاب شناسی انتشارات دولتی و كتابشناسی نوشته های روزنامه های برگزیده اشاره كرد. فهرست مشترك نسخه های خطی تركیه، فهرست نسخه های خطی كتابخانه كلی، فهرست مشترك آثار چاپی، فهرست مشترك آثار خارجی موجود در كتابخانه های تركیه از دیگر انتشارات كتابخانه ملی تركیه می باشند.

آنكارا (كتابخامه بنیاد تاریخ ترك)

این كتابخانه كه وابسته به بنیاد عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاتورك می باشد در سال 1931 همزمان با تشكیل جمعیت تحقیق تاریخ ترك احداث شد. كتابخانه بیناد كه در آغاز بطن دانشكده زبان، تاریخ- جغرافیای دانشگاه آنكارا قرار گرفته بود، بعداً با تغییر عنوان به محل كنونی خود منتقل شد. اغلب آثار موجود در این كتابخانه جنبه تاریخی دارند.

آنكارا (كتابخانه بنیاد زبان ترك)

این كتابخانه نیز مانند كتابخانه بنیاد تاریخ ترك، به بنیاد عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاتورك وابسته است و از سال 1932 به این طرف فعالیت می كند. اغلب آثار موجود در این كتابخانه در ارتباط با ادبیات ، زبان و زبانشناسی است.

ادرنه (كتابخانه سلیمیه)

كتابخانه سلیمیه هم اكنون شعبه ای از كتابخانه شهرستان ادرنه می باشد در سال 982 هجری در اطاقی واقع در كنار مسجدی كه از سوی سلطان سلیم دوم و به دست معمار سنان ساخته شده بود احداث گردید. صدراعظم چلبی مصطفی پاشا آثار ارزشمندی به این كتابخانه اهدا كرد و سپس جمعیت اتحاد و ترقی آثار موجود در كتابخانه بادی افندی را بر آن افزود.

ازمیر (كتابخانه ملی ازمیر)

این كتابخانه از سوی ”انجمن علم و عرفان“ كه در سال 1911 به همت ابراهیم قاضی زاده تشكیل یافته بود احداث شد و یك سال بعد در بخش بیرونی قصر ثعلبچی زاده فعالیت خود را ادامه داد. كتابخانه ملی ازمیر از سال 1939 به بعد از سوی انجمن كتابخانه ملی اداره می شد تا اینكه در سال 1978 انجمن بصورت بنیاد درآمد و اداره كتابخانه به دست بنیاد سپرده شد. كتابخانه ملی ازمیر یكی از پنج كتابخانه تركیه است كه ناشران موظفند یك نسخه از انتشارت خود را بدان بفرستند.

اسپارتا (كتابخانه خلیل حمید پاشا)

این كتابخانه كه وابسته به وزارت فرهنگ است در سال 1783 از سوی خلیل حمید پاشا، صدراعظم مقتدر عثمانی در داخل مسجد حاجی عبدی با 550 نسخه خطی تأسیس شد. كتابخانه كه با آثاری از سایر كتابخانه ها، از جمله كتابخانه شیخ علی آغا دریافت كرده و غنی شده بود مدتها از سوی مفتیان اداره می شد، تا اینكه تحویل وزارت معارف شد.

استانبول ( كتابخانه حسین پاشا)

حسین پاشا (آمجه زاده = عمو زاده) از صدراعظم های عثمانی است كه دست صلح به سوی همسایگان و از جمله ایران دراز كرد . او را به جهت اینكه عموزاده فاضل احمد پاشا بود بدین عنوان ملقب كرده اند. كتابخانه كه در مجتمعی واقع در سراجخانه باشی قرار داشت، حین ادغام كتابخانه های استانبول ابتدا به كتابخانه دولتی بایزید و سپس به كتابخانه ملت منتقل شد. امروز كتابهای این كتابخانه در سلیمانیه در بخشی جداگانه نگهداری می شود.

استانبول (كتابخانه موزه باستانشناسی)

نخستین موزه ترك در سال 1902 در چهارچوب موزه های باستان شناسی استانبول از سوی عثمان حمدی گشایش یافت هزار كتاب موجود در این كتابخانه از مجموعه هایی نظیر مجموعه سلطان رشاد، مجموعه رجائی زاده اكرم، مجموعه جودت پاشا و غیره تشكیل یافته است. اغلب كتابهای این كتابخانه در زمینه تاریخ، باستان شناسی و موزه شناسی است.

استانبول ( كتابخانه انستیتوی تاریخ پزشكی)

این كتابخانه وابسته به دانشگاه استانبول است و بطوری كه از عنوانش نیز مستفاد می شود اكثریت آثارش در زمینه پزشكی و علوم وابسته است. كتابخانه از مجموعه هایی نظیر مجموعه پرفسور دكتر نشأت عمر ایردلپ و پرفسور دكتر عاقل مختار اوزدن تشكیل یافته است.

استانبول (كتابخانه ایاصوفیه)

این كتابخانه كه در داخل مسجد ایاصوفیه قرار داشت از سوی سلطان محمود اول ساخته شد و در 24 محرم 1153 هجری در حضور سلطان فعالیت خود را ‎آغاز كرد. كتابخانه ایاصوفیه به گفته صبحی محمد به هنگام گشایش چهار هزار كتاب داشت كه قسمتی از آنها از خزینه عامره آمده بود و بخشی دیگر را دولتمردان و شیخ الاسلامان و آغاهای دارالسعاده به سلطان اهدا كرده بودند.

این كتایخانه كه از نقطه نظر مطالعات اسلامی حائز اهمیت است در سال 1968 به كتابخانه سلیمانیه منتقل گردید.

استانبول (كتابخانه بشیر آغا)

كتابخانه بشیر آغا كه یك كتابخانه تحقیقاتی است از سوی بشیر آغا احداث شده است. وی كه خود از هنر خطاطی بهره داشت تأثیری بسیار در سلطان احمد سوم و سلطان محمود اول داشت و در تعیین صدراعظم ها نقش آفرین بود. پس از مدتی كه از فعالیت كتابخانه گذشت مشاهده شد كه كتابداران برخلاف وقفنامه عمل می كنند و تعدادی از كتابها (38 نسخه خطی) مفقود شده است. بدین جهت كتابخانه تعطیل شد و مجدداً با هیأتی جدید شروع بكار كرد. آثار موجود در این كتابخانه در حال حاضر در سلیمانیه در بخشی جداگانه نگهداری می شود.

استانبول (كتابخانه حاجی سلیم آغا)

این كتابخانه تحقیقاتی در سال 1781 میلادی در محلی كه حاجی سلیم آغا (امین ترسانه) احداث كرده بود تأسیس شد. هسته اصلی كتابخانه را كتابهایی اهـدایی خود سلیم آغـا تشكیل می دهـد  (1281 جلد). پس از استقرار جمهوریت و تصویب قانون توحید تدریسات، آثار موجود در تعدادی از مساجد، تكایا و زوایای محله اسكدار به این كتابخانه انتقال یافت. آثار این كتابخانه از پنج مجموعه (مجموعه حاجی سلیم آغا، مجموعه عزیز محمود خدائی افندی، مجموعه نور بانو سلطان (والده عتیق)، مجموعه كمانكش امیر خواجه و مجموعه یعقوب آغا تشكیل شده است.

امروز كتابخانه تحت نظارت كتابخانه سلیمانیه اداره می شود.

استانبول (كتابخانه خسرو پاشا)

این كتابخانه كه وابسته به وزارت فرهنگ است. در سال 1839 به همت خسرو پاشا یكی از دولتمردان عهد سلیم سوم، محمود دوم و عبدالحمید اول تأسیس شد. آثار موجود در این كتابخانه از شش قسمت زیر تشكیل یافته است :

كتابهای خسرو پاشا؛ كتابهای مهرشاه سلطان؛ كتابهای اسم خان سلطان، كتابهای بشیر آغا، كتابهای حسن حسنی پاشا و كتابهای مسجد ایوب.

آثار موجود در این كتابخانه به جهت وجود رطوبت بیش از حد به سلیمانیه منتقل شده است.

استانبول (كتابخانه دانشگاه استانبول)

این كتابخانه در سال 1924 تحت عنوان ”كتابخانه دارالفنون“ در ساختمان مدرسه القضاه احداث شد و در سال 1993 به ”كتابخانه دانشگاه استانبول“ تغییر عنوان داد. هسته اصلی كتابخانه را آثاری تشكیل می دهند كه از كتابخانه ییلدیز سرای منتقل شده بودند؛ سپس كتابهای خالص افندی، صاحب ملاورضا پاشا بدان افزوده شدند. در سال 1953 نیز بیش از یك هزار اثر از سوی ابن الامین محمود كمال اینال به مجموعه كتابخانه افزوده شد.

كتابخانه دانشگاه اسانبول آثار ارزشمندی دارد كه اغلب جزو نوادر به حساب می آیند. جمع آثار خطی موجود در كتابخانه دانشگاه استانبول 18602 نسخه است كه از میان آنها 1615 نسخه به فارسی است؛بعضی از آنها چون نسخه مینیاتور دار شاهنامه فردوسی از شاهكارهای هنری محسوب می شوند.

استانبول (كتابخانه دولتی بایزید)

این كتابخانه كه وابسته فرهنگ می باشد نخستین كتابخانه ای است كه به دست دولت احداث شد و عنوان ”كتابخانه عمومی عثمانی“ را به خود اختصاص داد. در سال 1822 بود كه بخش عمارت مجتمع بایزید به كتابخانه اختصاص یافت و سلطان عبدالحمید دوم برای اتمام تعمیرات مبالغی از بودجه اختصاصی خود صرف كرد. كتابخانه روز 25 حزیران 1884 با حضور رجال دولت و قاطبه مردم افتتاح شد و یك دوره از كتاب ”تاریخ نعیما“ با سلام و صلوات در قفسه جای گرفت. كتابخانه دولتی بایزید از جمله كتابخانه هایی است كه ناشران موظفند یك نسخه از انتشارت خود را بدان بفرستد.

استانبول (كتابخانه راغب پاشا)

این كتابخانه در سال 1762 از سوی راغب پاشا، صدراعظم دوره سلطان عثمان سوم و سلطان مصطفی سوم احداث گردید. راغب پاشا علاوه بر اینكه دولتمردی صاحب نام بود، در زمینه شعر و ادب نیز آوازه داشت. وی مدتی برای انجام وظایفی دولتی به همدان رفت و سپس به عنوان نماینده دولت در مذاكرات ایران- عثمانی شركت جست. وی پس از طی مدارج مختلف بر منصب صدارت تكیه زد و تا مرگ در این مقام ماند. آثار موجود در این كتابخانه را چهار منبع تشكیل می دهد: كتابهای راغب پاشا؛ كتابهای مدرسه مصلی؛ كتابهای مدرسه یحیی توفیق؛ كتابهای مدرسه نو.

استانبول (كتابخانه سلیمانیه)

این كتابخانه كه وابسته به وزارت فرهنگ می باشد از نقطه نظر احتوای آثار خطی بزرگترین كتابخانه تركیه است. كتابخانه در محل مدارس اول و ثانی مجتمع سلیمانیه كه به دستور سلطان سلیمان قانونی به دست معمار سنان ساخته شده بود قرار دارد. كتابخانه سلیمانیه در حال حاضر شامل 111 مجموعه مختلف است و افزون بر آن پنج كتابخانه موقوفه (عاطف افندی، حاجی سلیم آغا، كوپریلی، نور عثمانیه و راغب پاشا) بدان وابسته اند.

تعداد آثار خطی موجود در این كتابخانه 65321 نسخه است كه از میان آنها 6267 نسخه به فارسی است.

استانبول (كتابخانه عاشر افندی)

مصطفی افندی رئیس الكتاب عصر محمود اول براساس وقفنامه ای كه تنظیم كرد كتابهای خود را به كتابخانه ای كه در باغچه قاپی استانبول می ساخت اهدا كرد و چون پیش از اتمام ساختمان كتابخانه درگذشت پسرش مصطفی عاشر افندی- كه او نیز چون پدر رئیس الكتاب بود- آرزوی پدر را جامه عمل پوشانید. مجموعه این كتابخانه از چهار قسمت تشكیل شده كه عبارتند از :

كتابهای مصطفی افندی؛ كتابهای عاشر افندی؛ كتابهای حامد افندی، (نوه مصطفی افندی) و كتابهای قصیده جی زاده سلیمان سری افندی. آثار موجود در این كتابخانه در حال حاضر در كتابخانه سلیمانیه تحت عنوان ”مجموعه عاشر افندی و رئیس الكتاب مصطفی افندی“ نگهداری می شود.

استانبول (كتابخانه عاطف افندی)

این كتابخانه در سال 1741 از سوی مصطفی عاطف افندی احداث شد. وی كه از دولتمردان صاحب نام عصر عبدالحمید اول بود، علاقه وافری به شعر و ادب داشت. كتابخانه با اهدای كتابهای حاجی عمر افندی و خانواده زكی پاك آلین غنی تر شد. آثار خطی موجود در این كتابخانه شهرتی بسزا در میان پژوهشگران داخلی و خارجی دارد؛ بعضی از آنها نادر و یا نسخه منحصر به فرد هستند و برخی دیگر به خط مؤلف بوده، یا به وسیله علمای مشهور كتابت یافته اند. این آثار كه از نقطه نظر تذهیب و تجلید نیز شهرت دارند هم اكنون در كتابخانه سلیمانیه در بخشی جداگانه نگهداری می شوند.

استانبول (كتابخانه كوپریلی)

كتابخانه نخستین كتابخانه مستقلی است كه در سال 1661 احداث شد و كتابهای سه تن از اعضای خانواده كوپریلی (محمد پاشا، فاضل احمد پاشا و محمد عاصم بیگ) را دربرگفت. بنیانگذار این كتابخانه فاضل احمد پاشا یكی از صدراعظم های مقتدر عثمانی است كه به اعمال شدت و خشونت شهرت داشت. این كتابخانه در حال حاضر تحت اداره سلیمانیه مشغول فعالیت است.

استانبول (كتابخانه ملت)

كتابخانه ملت در سال 1916 در مدرسه ای كه از سوی شیخ الاسلام فیض الله افندی ساخته شده بود با 2189 نسخه خطی موقوفه فیض الله افندی و كتابهای اهدایی علی امیری افندی شروع بكار كرد. از وقفنامه و كتیبه ای كه بر در مدرسه فیض الله افندی نصب گردیده برمی آید كه مدرسه در سال 1112 هجری بنا شده است. در اوایل قرن بیستم مدرسه به صورت خرابه درمی آید و شهرداری استانبول مصمم می شود كه آن را تخریب كند و به جایش پاركی برپا دارد. در این اوان جمعیت دوستداران استانبول وارد میدان می شوند و به همت مصطفی خیری افندی شیخ الاسلام، وزارت اوقاف را به تعمیر مدرسه مجبور می سازند.

هسته اصلی كتابخانه را شش مجموعه زیر تشكیل می دهد :

كتابهای علی امیری افندی؛ كتابهای فیض الله افندی؛ كتابهای راشد افندی، كتابهای ولی الدین جارالله افندی، كتابهای پرتوپاشا وكتابهای حكیم اوغلی پاشا.

كتابخانه ملت یكی از پنج كتابخانه تركیه است كه نسخه ای از كلیه انتشارت داخل تركیه را دریافت می دارد. وقتی كتابخانه ملت را بصورت كتابخانه عمومی درآمد، آثار خطی آن به جز آثار اهدایی فیض الله افندی و علی امیری افندی به كتابخانه سلیمانیه منتقل شدند. باتوجه به اهمیت و اعتبار نسخه های خطی موجود در این كتابخانه، موزه ای در بطن آن تأسیس شده كه آثار مذهب و گرانبها در آن جای گرفته است.

استانبول (كتابخانه موزه آثار ترك- اسلامی)

موزه آثار ترك- اسلامی روز 27 نیسان 1914 با عنوان ”موزه اوقاف اسلامیه“ در بخش دارالضیافه مجتمع سلیمانیه افتتاح شد و در دوره جمهوریت عنوان فعلی خود را به دست آورد. اساس كتابخانه را نسخه هایی از قرآن كریم تشكیل می دهند كه از مساجد و درگاهها آورده شدند. متعاقباً تعدادی از آثار نفیس خطی از دیگر كتابخانه های استانبول و آثار مضبوط در كتابخانه های چوپان مصطفی پاشا (واقع در قبضه) و سلیمیه (واقع در ادرنه) بدین جا انتقال یافتند.

استانبول (كتابخانه موزه توپقاپی سرای)

ساختمان كتابخانه همزمان با ساختمان كاخ توپقاپی در قرن 15 آغاز شد. آثار موجود در این كتابخانه از تركیب 9 مخزن زیر به وجود آمده است :

كوشك روان؛ خزینه؛ كتابخانه اندرون؛ كوشك بغداد؛ بخش مدینه؛ خزینه امانت؛ بخش كوغوشلار؛ بخش محمد رشاد و تیریال خانم و بخش آثار جدید.

درحال حاضر مهمترین و ارجمندترین مخطوطات موزه كه با مهر سه سلطان ممهور شده اند در كوشك روان- كه به عنوان ”كتابخانه خاص“ نیز شهرت دارد نگهداری می شود. خزینه حاوی كتابهایی است كه از سوی سلاطین خریداری و یا اهدا شده است و اغلب تاریخی و ادبی می باشند. آثار موجود در كوشك بغداد با مهر سلطان عبدالحیمد اول و سلطان سلیم دوم ممهور شده اند. بخش مدینه حاوی آثاری است كه از كتابخانه های سلطان عبدالحیمد اول، سلطان محمود دوم، حاجی بشیر آغا و شیخ الاسلام عارف حكمت گردآوری شده اند.

استانبول (كابخانه نور عثمانیه)

ساختمان این كتابخانه در سال 1749 به دستور سلطان محمود اول آغاز شد و به جهت مرگ او از سوی برادرش در سال 1755 به پایان رسید. آثار موجود در كتابخانه نور عثمانیه در سه بخش قرار گرفته اند :

1-    بخش نور عثمانیه شامل 4955 نسخه خطی قدیمی

2-    بخش بایرام پاشا

3-    بخش هدایا و آثار مطبوع

لازم به یادآوری است كه از میان 5052 نسخه خطی موجود در این كتابخانه 1117 نسخه به فارسی است.

قونیه (كتابخانه موزه مولانا)

این كتابخانه تحقیقاتی وابسته به وزارت فرهنگ بوده، در سال 1855 از سوی محمد سعید همدم چلبی، بیست و پنجمین پوست نشین درگاه مولویه تأسیس شده است. از میان 2298 نسخه خطی موجود در این كتابخانه كه اغلب در زمینه علوم اسلامی، تاریخ و ادبیات هستند قریب یكهزار نسخه به فارسی است. فهرست نسخه های خطی فارسی این كتابخانه، همراه با سه كتابخانه دیگر قونیه (یوسف آغا، مخطوطات منطقه و فریدون نافذ اوزلق) از سوی این رایزنی فرهنگی فراهم آمده و تحت طبع است.

قونیه (كتابخانه یوسف آغا)

این كتابخانه تحقیقاتی وابسته به وزارت فرهنگ است و در سال 1796 در ساختمانی كه از سوی یوسف آغا، كدخدای مهرشاه والده سلطان ساخته شده بود تأسیس شد. آثار خطی موجود در این كتابخانه از اهمیتی بسزا برخوردار هستند و اغلب مورد اشاره محققان داخلی و خارجی قرار می گیرند.

مغنیسا (كتابخانه عمومی)

هسته اصلی این كتابخانه را ”كتابخانه مرادیه“ تشكیل می دهد كه در سال 1806 از سوی حسین آغا (از قره عثمان اوغول لاری) تأسیس یافته بود. هدف صلی از احداث این كتابخانه، تلفیق و تركیب كتابخانه هایی بود كه بطور جداگانه در مسجدها، مكتب ها و دارالشفاء ها خدمت می كردند. پس از تصویب قانون توحید تدریسات، آثار موجود در تكایا و زوایا نیز به كتابخانه جدید منتقل شدند. كتابخانه عمومی مغنیسا حاوی بیش از پنج هزار نسخه خطی است.